Μεταρρύθμιση του κυπριακού δικαίου σχετικά με τον ποινικό ρόλο του Γενικού Εισαγγελέα

Για να διαθέτει το κράτος αξιόπιστους και αποτελεσματικούς θεσμούς δεν αρκεί να είναι καταρτισμένοι και ακέραιοι οι άνθρωποι που τους στελεχώνουν. Χρειάζεται και οι ρόλοι που ανατίθενται σε κάθε θεσμό να είναι σχεδιασμένοι με τρόπο που να εμποδίζει την υπερσυγκέντρωση ευθύνης και εξουσίας. Χρειάζεται επίσης από καιρού εις καιρόν να επανεξετάζεται ο σχεδιασμός υπό το φως της εμπειρίας που η κοινωνία αποκτά από τη λειτουργία των θεσμών. Αυτό ισχύει και για τον θεσμό του Γενικού Εισαγγελέα της Δημοκρατίας.

Ένας από τους ρόλους που το Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας αναθέτει στον Γενικό Εισαγγελέα αφορά το ποινικό σύστημα της χώρας: Ο Γενικός Εισαγγελέας της Δημοκρατίας έχει εξουσία να αρχίζει, διεξάγει, αναλαμβάνει και συνεχίζει ή διακόπτει οποιαδήποτε ποινική διαδικασία. Η εξουσία αυτή ασκείται κατά την κρίση του Γενικού Εισαγγελέα προς το δημόσιον συμφέρον. (Άρθρο 113, δεύτερη παράγραφος, του Συντάγματος της Κυπριακής Δημοκρατίας)

Υπάρχει λογική πίσω από τον ποινικό ρόλο του Γενικού Εισαγγελέα όπως προνοείται στο Σύνταγμα:

-Ο Γενικός Εισαγγελέας, όπως επίσης προνοείται στο Σύνταγμα, είναι ένας ανεξάρτητος αξιωματούχος και συνεπώς ασκεί τον ποινικό ρόλο του χωρίς να λαμβάνει οδηγίες από την Κυβέρνηση ή άλλον θεσμό.

-Mε το να δίνει το Σύνταγμα στον Γενικό Εισαγγελέα την εξουσία να αρχίζει ποινική δίκη ‘κατά τη κρίση του προς το δημόσιο συμφέρον’ κινείται στη λογική ότι ποινική δίκη δεν πρέπει να ξεκινά αυτόματα με κάθε υποψία ποινικού αδικήματος. Είναι δηλαδή σημαντικό να υπάρχει ένας θεσμός ξεχωριστός από την Αστυνομία ή άλλους ανακριτές, ο οποίος να αξιολογεί με νηφαλιότητα τη δύναμη του αποδεικτικού υλικού και άλλες παραμέτρους προκειμένου να αποφασίζει για την καταχώριση ποινικής υπόθεσης στο Δικαστήριο.

-Σημαντική είναι επίσης η δυνατότητα του Γενικού Εισαγγελέα να διακόπτει ποινική δίκη: αυτή η δυνατότητα μπορεί να λειτουργήσει ως ασφαλιστική δικλείδα προκειμένου να μη γίνεται κατάχρηση του συστήματος ποινικής δικαιοσύνης.

Την ίδια όμως στιγμή, ο ποινικός ρόλος του Γενικού Εισαγγελέα έχει και το εξής χαρακτηριστικό: βρίσκεται στα χέρια ενός μόνο ανθρώπου και δεν υπόκειται σε έλεγχο.

Σε όσες βέβαια υποθέσεις ο Γενικός Εισαγγελέας ασκεί την εξουσία του για έναρξη ποινικής δίκης, ένας άλλος θεσμός, το Δικαστήριο, θα κρίνει την ενοχή εκείνων που κατηγορούνται. Όταν όμως ο Γενικός Εισαγγελέας κρίνει ότι δεν είναι προς το δημόσιο συμφέρον η έναρξη ποινικής δίκης ή αποφασίζει να αρχίσει ποινική δίκη για κάποιους από τους εμπλεκόμενους αλλά όχι όλους ή όχι για όλα τα αδικήματα, δεν υπάρχει διαδικασία για να ελεγχθεί η απόφαση του Γενικού Εισαγγελέα. Το ίδιο συμβαίνει και όταν ο Γενικός Εισαγγελέας επεμβαίνει για να διακόψει μια ποινική δίκη, για παράδειγμα όταν διακόπτει ποινική δίκη που την ξεκίνησε ιδιώτης.

Περιπτώσεις στις οποίες ο Γενικός Εισαγγελέας, έχοντας στην αποκλειστική κατοχή του το πόρισμα της διερεύνησης από Αστυνομία ή ανεξάρτητο ποινικό ανακριτή, δεν έφερε ποινική υπόθεση στο Δικαστήριο και περιπτώσεις στις οποίες ο Γενικός Εισαγγελέας διέκοψε ποινική δίκη, απασχόλησαν κατά καιρούς την κοινή γνώμη και άφησαν εκτεθειμένο τον εκάστοτε Γενικό Εισαγγελέα σε κριτική για την ορθότητα της απόφασης ή ακόμα και των προθέσεών του. Σε τελική ανάλυση, η απουσία διαδικασίας ελέγχου τέτοιων αποφάσεων έχει ως αποτέλεσμα να επιφορτίζεται ο άνθρωπος που εκάστοτε στελεχώνει τη θέση του Γενικού Εισαγγελέα με μια υπέρογκη ευθύνη. 

Χρειάζεται μεταρρύθμιση το κυπριακό δίκαιο ώστε να υπάρξει εξισορρόπηση και έλεγχος του ποινικού ρόλου του Γενικού Εισαγγελέα. Χρειάζεται να μελετηθεί και να αξιοποιηθεί η εμπειρία άλλων χωρών πάνω σε αυτό το θέμα, όπως η περίπτωση του Crown Prosecution Service Αγγλίας και Ουαλίας. Το Crown Prosecution Service διαθέτει δημοσιευμένες αρχές με βάση τις οποίες λαμβάνονται οι αποφάσεις για έναρξη ποινικής δίκης καθώς και διαδικασία μέσα από την οποία το θύμα ζητεί επανεξέταση αποφάσεων για μη έναρξη ή διακοπή ποινικής δίκης.  

Στο πλαίσιο αυτής της μεταρρύθμισης θα πρέπει να διορθωθεί και μια ειδικότερη πτυχή: η σύγκρουση στην οποία ενδέχεται να βρεθεί ο Γενικός Εισαγγελέας ανάμεσα στον ποινικό ρόλο του και τον ρόλο του νομικού συμβούλου της Κυβέρνησης που επίσης του αναθέτει το Σύνταγμα. Τέτοια σύγκρουση προκύπτει για παράδειγμα όταν υπάρχει υποψία ότι κάποιο κυβερνητικό στέλεχος διέπραξε ποινικό αδίκημα σε σχέση με την εκτέλεση των καθηκόντων του, πάνω σε θέμα για το οποίο το κυβερνητικό στέλεχος είχε ζητήσει νομική συμβουλή από τον Γενικό Εισαγγελέα. Πώς θα μπορέσει ο Γενικός Εισαγγελέας σε μια τέτοια περίπτωση να ασκήσει τον ποινικό ρόλο του με αντικειμενικά αμερόληπτο τρόπο;

Χρειάζεται να αναληφθεί δράση από Κυβέρνηση και Βουλή προκειμένου μέσα από δημόσιο διάλογο να διαμορφωθεί το περιεχόμενο της πιο πάνω μεταρρύθμισης, περιλαμβανομένων αλλαγών σε συνταγματικές διατάξεις. Η ακαδημαϊκή κοινότητα, ο νομικός κόσμος καθώς και οργανωμένα σύνολα της κοινωνίας των πολιτών, θα πρέπει να συμμετάσχουν σε αυτόν τον διάλογο. 

Μάρτιος 2023