Nie dla aresztowego bezprawia!

Wyobraź sobie, że rano puka do ciebie policja, następnie zakuwa cię w kajdanki i zamyka na 24 godziny areszcie, mgliście opisując stawiane ci zarzuty. Następnego dnia sąd zatwierdza przedłużenie aresztu do 3 miesięcy. Sytuacja powtarza się kilka razy. W końcu, po dwóch latach, wychodzisz na wolność. Wciąż ciążą na tobie oskarżenia, ale prokurator nie zdołał zebrać żadnych dowodów, więc nie odbyła się żadna rozprawa. Po latach śledztwo zostaje umorzone. Z twojego życiorysu zniknęło kilka lat, kariera zawodowa została przekreślona, a relacje z bliskimi nadszarpnięte lub całkowicie zniszczone. Możesz zaskarżyć państwo, ale nikt ci tego czasu nie zwróci.

Czy taki scenariusz wydaje ci się prawdopodobny?

Nie dość, że tego typu historie się zdarzają, to na dodatek zdarzają się wyjątkowo często. W każdym momencie w aresztach przebywa na świecie około 3 miliony osób i liczba ta wciąż rośnie. Nie, nie chodzi o to, że nagle organy ścigania stają się skuteczniejsze. Przyczyną wzrostów jest nonszalancja, z jaką prokuratura i sądy podchodzą do orzekania tymczasowego aresztowania jako środka zapobiegawczego. Oficjalnie, aresztowanie tymczasowe jest stosowane, by uniemożliwić podejrzanemu o przestępstwo ucieczkę, matactwo, lub by ograniczyć zagrożenie, jakie stanowi on dla społeczeństwa. Problem w tym, że w praktyce stosowania aresztowania tymczasowego nie ogranicza się do tych przypadków, lecz wykorzystuje się go po to, by zastraszyć oraz skłonić do współpracy z prokuraturą. 

Polska znajduje się, niestety, w niechlubnej europejskiej czołówce jeśli chodzi o średni czas, jaki podejrzani spędzają w aresztach śledczych. Oczekują w areszcie średnio 9 miesięcy, czyli trzykrotnie dłużej niż w Austrii czy Wielkiej Brytanii. Niepokoi także rosnąca liczba osób przebywających w aresztach śledczych. Tylko w latach 2015–2020 wzrosła ona o ponad 100 procent. Sądy przychylają się do 9 na 10 prokuratorskich wniosków o zastosowanie tymczasowego aresztowania. Dzieje się to często na podstawie błahych przesłanek (na przykład pomówień). W efekcie Państwo Polskie coraz częściej jest zmuszone wypłacać duże odszkodowania osobom, które były niesłusznie osadzone.

Z punktu widzenia prokuratury osadzenie podejrzanego w areszcie to sytuacja wygodna: wytypowano przestępcę, zamknięto go, a kwestią czasu pozostaje zebranie odpowiednich dowodów i udowodnienie winy. Osoby przetrzymywane w aresztach śledczych mają bardzo ograniczone możliwości przygotowania własnej obrony. Nie wszystkich stać na adwokata, a w aresztach nie ma nawet komputera i drukarki, dzięki którym można porządnie przygotować pismo sądowe, czy inne formalne dokumenty. Tyle że każdy oskarżony ma prawo do obrony, a nadużywanie tymczasowego aresztowania uniemożliwia jego realizację.